कवि बिक्रम सुब्बाको 'निरँकुश जुँगाबिरुद्ध',(राजव)

नेपाली कविताको आधुनिक कालको अमुर्तबादी शिल्पचिन्तनको भ्रम र आग्रहबाट समकालीन नेपाली कवितालाई मुक्त गर्ने महत्वपूर्ण जिम्मेवारी तीसको दशकका कविहरुको लेखनमा आईपुगेको थियो । कवितामा अमुर्तताको मजा लिने र सत्यताबाट विमुख सौन्दर्यको पक्षपोषण गर्न खोज्ने नेपाली कविताको त्यस्तो पिँढीलाई विस्थापन गर्ने काम तीसको दशकका महत्वपूर्ण युवा कविहरुबाट भएको छ । देशज सम्वेदना,शिल्प र सम्प्रेषणमा जोड दिने यी कविहरुले नेपाली कविताको पुरानो अमुर्त बान्की  र शिल्प पूर्णत: त्यागेर नेपाली कवितालाई समकालीन जीवनसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने नयाँ शिल्प र विम्वको मौलिक खोज गरे । कविताको पुरानो अमुर्तताको आग्रहको रुढीलाई यी कविहरुले विस्थापनमात्र गरेनन् त्यस्तै रुढी बन्न खोज्ने समकालीन ढोँगलाई पनि धपाउन  सफल भए । त्यसकारण आज नेपाली कविताको त्यही धार प्रखर छ । र, अगुवा छ । तीसको दशकबाट निर्माण हुन थालेको त्यही धारका प्रमुख कवि हुन बिक्रम सुब्बा । 'शान्तिको खोज' नामक खण्डकाव्यको प्रकाशनबाट आफ्नू काव्यलेखनको इतिहास रच्न थालेका विक्रमको त्यसपछि, 'कविको आँखा: कविताको भाका' ,'सगरमाथा नाँगै देखिन्छ', 'बिक्रम सुब्बाका कविता र गीतहरु' र 'निरँकुश जुँगा बिरुध्द'जस्ता चार कवितासँग्रह र जातीय मिथकमा आधारित 'सुम्निमा पारुहागँ' नामक मुन्धुम काव्य प्रकाशित भएका छन् । सँख्यामा जम्मा छ वटा काव्यकृति प्रकाशित गरेका बिक्रमको कविता लेखनको 'आज सगरमाथा नाँगै देखिन्छ'को प्रकाशनपछि खुल्न थालेको थियो । बिक्रमको यस सँग्रहका कविताहरुमा नेपाली कविता लेखनको नयाँ स्वरुप, दिशा, कथ्य र शिल्पको चमक देखिन्छ । समकालीन नेपाली कविताको स्वरुप निर्माणमा बिक्रमको यस सँग्रहका कविताहरुको राम्रो योगदान छ । यसै सँग्रहबाट बिक्रमको कविता लेखनको शिल्प र दिशा पनि निर्धारण भएको देखिन्छ । तर, यस टिप्पणीमा बिक्रमको पछिल्लो कवितासँग्रह 'निरँकुश जुँगा बिरुद्धका' कबिताहरुको पाठ प्रभावको बारेमा केही लेख्दै छु।

तीन दशकदेखिको काव्य लेखनको शिल्प, कथ्यग्रहण र परीवेश चिन्तनको निखार भेटिन्छ बिक्रमको यस नयाँ सँग्रहमा । समकालिन राजनीति र त्यसले बुनिरहेको दिशाहीन भविष्यबाट आक्रन्त छन् बिक्रम । यसमा भएका उनका प्राय: सब कविताहरु समकालीन त्यही मानसिक उथलपुथलको इमान्दार सम्प्रेषणमा जुटेका हुन। बिक्रमका यी कविताहरु कविता लेखनको कलात्मक उचाइकासाथ प्रस्तुत भएका छन् । त्यसकारण उनका यी कविताहरु खरो चिन्तनबाट मात्र प्रभावितभएका हैनन् भन्न् करै लाग्छ । वास्तवमा समकालीन कविताको  आश्वादनको कलात्मक सन्तुलनमा निर्माण गरिएका यी कविताहरुले चिन्तन र कलालाई कवितामा कसरी जोगाएर कविता लेखन अगाडि बढाउन सकिन्छ भन्ने उदाहरण प्रस्तुत गर्छन् । त्यसकारण यो सँग्रहले बिक्रमका कविताहरुका आस्वादकहरुलाई निराश पार्दैन । बिक्रम आफ्नू चिन्तन र पक्षधरतामा कत्ति द्ढ छन् भन्ने खरो उदाहरण पनि हो यो सँग्रह ।  वास्तवमा यस सँग्रहका कविताहरुले बिक्रमको प्रतिबद्धताको झन् बढी प्रतिनिधित्व गर्छन् । शिल्प र चिन्तनको सन्तुलित आग्रह गर्ने बिक्रम देशको राजनीतिक स्वरुपको भविष्यप्रति चिन्तित देखिन्छन् । तिनै इमान्दार चिन्तनका समकालीन सँवेदनात्मक काव्य बान्कीहरु हुन 'निरँकुश जुँगा बिरुद्ध'का कविताहरु ।

कविताको अत्यन्त सरल प्रतिमान रच्न सिपालु कवि बिक्रम सुब्बा भूपि शेरचनपछिको त्यही सरल काव्य ओजको  आग्रहमा उभ्भिने कवि हुन् । आफ्ना पूर्ववर्ती सँग्रह सगरमाथा नाँगै देखिन्छ ,बिक्रम सुब्बाका कविता र गीतहरुका कविताहरुमा झैँ यस सँग्रहका कविताहरुमा पनि बिक्रमले कुनै विम्वको आयात गरेका छैनन् । आफ्ना अनुभूतिका आबेगलाई अत्यन्त कलात्मक र समचिनविम्वमा बाँधेका छन् । बिशेषत: आफ्ना अघिल्ला सँग्रहका कविताहरुमा झैँ सद्द्य  प्रकाशित यो सँग्रहका कविताहरु बिक्रमका सहज,सरल शिल्प चिन्तनका प्रतिमानहरु हुन् । नेपाली कवितामा यत्ति सादा र कलात्मक उचाइको कविता भूपि शेरचन यताका एकाद कविबाहेक कमै भेटिन्छन् । तिनै विरल कविमध्ये एक हुन बिक्रम सुब्बा ।

कवितालाई शाश्वत बनाउने जुक्तीमा छैनन् बिक्रम सुब्बा । त्यसकारण पण्डितहरुलाई उनको कविता ठाडो र खरो लाग्लान् । तर, जीवन सुधार्ने जुलुशमा भिडेको मान्छेलाई बिक्रमका तिनै कविता तिक्खर र आक्रमक लाग्छन् । त्यसकारण तिनलाई बिक्रमका यी पँक्ति स्वादिला र आफ्नो पक्षका लाग्छन् :

“हरेक दरबारका
बदमाश बिरुद्ध
कविताले राजनीति गर्छ  “  

यो बिक्रम सुब्बाको कविताको मात्र सत्य हैन समग्र समकालीन नेपाली कविताको सत्य हो जसले दवार खडा गरेर महाराज बन्न खोज्ने छद्महरुको निहित स्वार्थमा प्रहार गर्छ । गणतन्त्रको खेती शीर्षक कवितामा उनी लेख्छन :

“संबिधानको पन्ना - पन्नामा फलेका
गुलिया,चिल्ला र धारिला अक्षरहरु
भोक मार्ने मकै - भटमास बन्न सकेन्
तसर्थ शुरु भएको छ गणतन्त्रको खेती “

यो चिन्तनलाई सार्थक रुप दिने आमचिन्तामा सँलग्न हुँदै बिक्रम घडी शीर्षकको कवितामा लेख्छन् :

“अर्थात सुतेकाले जाग्ने समय
जागेकाले जुलुस लगाउने समय
र जातजातका तानाशाहालाई
घोडाबाट खसाल्ने समय   “ 

वास्तवमा अहिले हामीले भोगिरहेको समय सँक्रमणको समय हो । यो सँक्रमणको मौका छोपेर गद्दारी नहोस् भन्ने सचेततामा उनका हरएक कविताका पँक्तिहरु यसरी नै बोल्छन्,जस्तो उनी एक अर्को कवितामा लेख्छन् :

“क्षण क्षण लुटीएको छ सिरिफ यौवन शान्तिको
जस्तो कि पार्टी कार्यालयहरुमा
दिउसै नँग्याएर लुटिँदै छ जवानी लोकतन्त्रको “

सरल र सुगठित प्रस्तुति बिक्रमका कविताको शौन्दर्य र ज्यान हो । कवितामा समकालिन राजनीतिक बोधको ज्यान हाल्न उनी शिपालू छन् । त्यही शीप र शौन्दर्यको तिक्ष्णताले भरिएका कविताहरु छन्  निरँकुश जुँगा बिरुद्धभित्र । कविता लेखन र चिन्तनमा तीन दशक बिताइसकेका बिक्रम आफ्नू प्रतिवद्धताको लिकबाट झरेका छैनन् । आफ्नो त्यो प्रतिवद्धता फेरि दरपिठ गर्दै उनी लेख्छन् :

“यमराजको निरँकुश जुँगाबिरुद्ध पनि
बिक्रम सुब्बाले कविता लेखिरहेको
धेरै भयो यो शहरमा .... धेरै भयो “

लेखनको यो लामो काव्ययात्रामा बिक्रमले नेपाली कवितालाई सार्थक मार्ग दिएका छन् । त्यो मार्गमा फेरि अघि लागेको छ निरँकुशजुँगाबिरुद्ध    ।