कृष्ण बजगाईंका उम्दा कथाहरू,(मणि लोहनी )
कृष्ण बजगाईं विदेशमा बस्छन् । उनी नेपालबाहिर बसेरै नेपाली भाषा–साहित्यमा काम गरिरहेका छन् । कृष्ण विदेश गएर लेखक बनेका होइनन् । उनी स्वदेशमा छँदा नै साहित्य लेख्दथे । कथा र कवितासँगको उनको सम्बन्ध पुरानो छ । विदेश गएपछि र त्यहाँका नेपालीका पीडा देखेपछि उनको कथाकारिताले थप मलजल प्राप्त गरेको हो । त्यसो त नेपाली भाषा–साहित्यका लागि उनी विभिन्न सङ्घसंस्थासँग आबद्ध रहेर पनि काम गरिरहेका छन् ।
मलाई उनको कथाकार व्यक्तित्व प्रिय लाग्छ । कमरेड भाउजू कथासङ्ग्रह पढेपछि म केही उत्साहित पनि भएको छु । मैले उनलाई फेसबुककै इनबक्समा लेखेँ, ‘तपार्इंका कथाहरू मलाई निकै मन परे ।’
‘फुक्र्याउनुभएको त होइन नि ?’
‘राम्रो भएरै मन परेको हो ।’ मैले फेरि लेखें । उनी खुसी भए । मलाई उनको कथाजत्तिकै मन प-यो उनको त्यसबेलाको खुसी पनि ।
सन्दर्भ हो, कृष्ण बजगाईंको नयाँ कथासङ्ग्रह कमरेड भाउजूको । यो युरोपको यान्त्रिक जीवनशैली र त्यहाँ देखेका, सुनेका कुराहरूको सङ्ग्रह हो । प्रत्येक कथामा नेपालका सन्दर्भ भेटिन्छन् । तर, कथाको आधारभूमि छ– युरोप ।
डेढ दशकदेखि नेपालबाहिरै बसेर साहित्य–सिर्जनामा रमाइरहेका बजगाईंले नेपाली पात्रमार्फत नेपाली मनोदशालाई कथामा उतारेका छन् । यसभित्रका अधिकांश कथामा विदेशमा बस्ने नेपालीको जीवनशैली, वेदना र जीवनयापनका क्रममा भेटिने उतारचढावहरू समेटिएको छ । विदेशमा रहेका नेपाली र तिनका तानाबानाहरूले सङ्ग्रह भरिएको छ ।
‘कमरेड भाउजू’ नेपालमा क्रान्तिको बाटो छाडेर लन्डनतिर पलायन भई त्यहीँको समाज र नेपालीहरूमाझ भिज्न सफल एक भूतपूर्व क्रान्तिकारीको कथा हो । यसकथाको पात्रलाई उसको पार्टीले कारबाही गर्छ । उसैकी पत्नी लन्डनस्थित नेपालीबीच कमरेड भाउजूकी नामले चिनिन्छन् । र, लन्डनमा कमरेड भाउजूको अधिक चर्चा हुन्छ । मूलतः यो कथाले विदेशमा सपरिवार बसोबास गर्दै आइरहेका नेपालीको भित्री पक्ष र उनीहरूको मनोदशालाई शब्दमा उतार्ने काम गरिएको छ । अर्को कथा छ ‘पलायन कमरेड’ । ‘कमरेड भाउजू’ र पलायन कमरेड दुवै कथामा कम्युनिस्ट चरित्रको राम्रै चिरफार गरिएको छ । आफूलाई कम्युनिस्ट राजनीतिमा सक्रिय पनि राख्ने, आफैँले दलाल र सामन्ती भनेको विस्तारवादकै गुलाम भएर गर्वका साथ काम गर्ने दोधारे चरित्रलाई ‘पलायन कमरेड’ कथामा देखाइएको छ । आदर्श र व्यवहारमा सामञ्जस्य हुन नसक्दा धर्मप्रसादको पार्टी सदस्यता खारेज भएपछि उनकी श्रीमतीलाई कमरेड पद बोक्नु न टोक्नु भएको सन्दर्भ ‘कमरेड भाउजू’ कथामा उठाइएको छ । यहाँनेर कथाकार बजगाईं निकै सचेत भएर राजनीतिक ढोङ र आडम्बरको मुखुण्डो उतार्न प्रयत्नशील छन् र उनको यो प्रयत्न खेर गएको छैन । व्यङ्ग्यको प्रचुरता रहेको यी दुवै कथाले क्रान्तिकारीहरूको जीवनशैलीमा आएको आकाश–पातालको फरकपना र उनीहरूमा भित्रिएको पुँजीवादी प्रवृत्ति र संस्कृतिबारे बेजोडले बखान गरेको छ ।
अर्को कथा ‘मिडिया मुस्कान’ले भने मलाई निकै रन्थन्यायो । म आफैँ पनि मिडियामा कार्यरत मानिस । मनभित्र जतिसुकै पीडा, छटपटी र बेचैनी भए पनि टेलिभिजनको पर्दामा मुस्कुराउनुपर्ने बाध्यताबाट म पनि पटकपटक गुज्रिएको छु । यो द्वन्द्वकालीन समयमा बाबु–आमा गुमाएका एउटी टेलिभिजन प्रस्तोताको रहस्यमयी जीवन उतारेको छ । मूलतः जीवनमा असङ्ख्य पीडा भए पनि मिडियामा मुस्कुराउन बाध्य प्रस्तोताहरूको कथा हो यो । श्रीमती लेस्बियन भएपछिको पुरुषपीडा पढ्न पाइन्छ ‘म सिसिफस’ शीर्षकको कथामा । यो कथाले केही मनोवैज्ञानिक र शारीरिक पाटोहरूलाई केलाउने काम गरेको छ । अर्को बेजोड कथा हो ‘गणतन्त्रपछिको प्रेम’ । हिंसात्मक युद्धसँग जोडिएको यो कथा निकै रोचक र पठनीय छ ।
कथाकार बजगार्इंले पश्चिमी सभ्यताका नकारात्मक पक्षहरूलाई कथामार्फत सार्वजनिक गरेका छन् । युरोप पुगेका अधिकांश नेपालीले महसुस गर्ने अप्ठ्यारो र असजह व्यवहारलाई कथामा ल्याइएको छ । नक्कली बिहे, सम्झौताको बिहे, गे बिहे, लेस्बियन बिहे, कन्ट्रयाक्टको बिहे यी सबै नेपालीमनले सहजै स्वीकार्न सक्दैन, हो यही स्वीकार्न नसकेका परिस्थितिहरूका कथा यस सङ्ग्रहमा छन् ।
सबैजसो कथा विदेशी पृष्ठभूमिमा लेखिएको हुँदा कथाकृतिभित्रका हरेक कथा विदेशमा बस्ने नेपालीको वास्तविक तस्बिर उतार्न सक्षम देखिएको छ । पारिवारिक विघटन कथासङ्ग्रहको थिम भने पनि हुन्छ । थातथलोबाट टाढिएर पनि आफ्नो माटो, संस्कृति र राष्ट्रियताबाट विच्छेदित हुन नचाहने मनोदशाभित्र लेखिएका कमरेड भाउजूका कथाहरूले विरानोपनको ऐंठन, विभाजित मानसिकता र पारिवारिक विचलनलाई प्रस्ट्याएका छन् । जन्मभूमिबाट विच्छिन्नताको बोध र असुरक्षाको आभास प्रवासी नेपालीको सामूहिक पीडा हो । यही पीडालाई कथाकार बजगाईंले मुखरित गरेका छन् । उनले परदेशको रोमाञ्चक अनुभूति र बिछोडिनुको मनोदशालाई आख्यानको अवलम्बनबाट उजागर गरेका छन् ।
विषय छनोटमा उम्दा देखिएका कृष्णको अर्को सबल पक्ष भाषा नै हो । उनको सरल र सीधा बुझिने भाषाले कथालाई दुर्बोध्य हुनबाट जोगाएको छ । छोटाछोटा वाक्यको प्रयोगले कथालाई पठनीय बनाएको छ । कथालाई हिँडाउने शैली पनि बेजोडको छ । प्रत्येक हरफपछि त्यसको समाप्तिसँगै जोडिने अर्को वाक्यले कथालाई रोचक बनाएको छ ।
जसरी सङ्ग्रहको नामले समग्र नेपालको पछिल्लो अवस्था र त्यसपछि प्राप्त उपलब्धि र मानिसमा आएको विचलनलाई प्रतिविम्बित गर्छ त्यसैगरी यसभित्रका सबै कथाको शीर्षकले विशेष महत्व बोकेको छ । कथाको शीर्षक छनोटमा कृष्ण सचेत छन् । शीर्षक चयन, विषयवस्तुको प्रस्तुति र समापनमा कृष्णको क्षमता प्रस्टिएको छ । कति विषय कृष्णले नयाँ उठाएका छन् । ‘मौन युद्ध’ नूतन विषय हो । यस कथामा निरुत्तर र अकल्पनीय घटनाले पात्रहरू प्रताडित छन् । यस कथाका पात्रहरू अभिशप्त लाग्छन् । नेपाली समाजका लागि सर्वथा नयाँ यस विषयमा कथाकारले आफ्नो लेखनमार्फत न्याय गरेका छन् ।
कमरेड भाउजू उम्दा कथाहरूको राम्रो सङ्ग्रह हो । तर, यो पूर्ण छैन । यस सङ्ग्रहका पनि केही सीमाहरू छन् । कृष्णले यसलाई डायस्पोरिक कथाहरू भनेका छन् । डायस्पोरिकको परिभाषा के हो यसमा आफ्नै किसिमका विवादहरू छन् । यो शब्द आफैँमा कत्तिको गहन हो वा होइन भन्ने पनि मतभेदहरू छन् । यस शब्दले उठाएको बहस अझै नेपाली साहित्यमा टुङ्गिएको छैन । त्यसो त नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा डायस्पोरिक डेक्स नै राखिएको छ । तर, यी उम्दा र राम्रा कथाहरू हुन् । सबै डायस्पोरिक कथाहरू हुन्– म भन्न सक्दिनँ ।