कमल दाई,(बासु श्रेष्ठ)
सन् २००९ आधाआधितिर हुनुपर्छ मैले इमेलमार्फत खसखस डटकमको लागि कुरा गर्न
सम्पर्क गरको थिएँ | वहाँले भन्नु भयो 'म मे महिनातिर आउँदै छु, त्यहीं भेटेरै
कुराकानी गरौंला |' मैले 'हस्' भनेर आफ्नो फोन नम्बर दिएँ | नभन्दै म भर्जिनियाबाट
बाहिर भएको बेलामा वहाँ भर्जिनिया आउनु भएर मलाई फोन गर्नु भएको रहेछ | केहिदिनपछि
मैले त्यो म्यासेज पाएँ अनि तुरुन्त सम्पर्क गरें | घरको ठेगाना दिनु भयो र म
रेकर्डर बोकेर कुराकानी गर्न गएँ | सेन्टरभिलमा वहाँसँग पहिलो पटक भेट हुँदा मनमा
अलि डरडर जस्तो थियो | किनभने वहाँ रुखो, या कडा स्वभावको हुनुहुन्छ भन्ने सुने
पढेको थिएँ | त्यसमाथि नेपालको चर्चित व्यक्तित्व | तर, ति सब नकारात्मक सोचाईहरु
मनको बाघ रहेछ | किनभने वहाँमा मैले त्यस्तो केहि पाइनँ | अपितु मप्रति वहाँको सदा
सद्भाव र प्रेम रहिरह्यो | फलस्वरूप हामी दुई सम्पर्कमा आएदेखि अस्ति डिसेम्बर १४
सम्म फोन र इमेलमा कुराकानी भै नै रहेको थियो |
दोश्रो पटकको भेटपनि सेन्टरभिलमै भेट भएको थियो | त्यसबेला वहाँको सम्मान या स्वागतमा कुनै एक कार्यक्रम गरौँ भन्दा वहाँले नकार्नु भएको थियो | भन्नु भएको थियो 'म त्यस्तो ठुलो कहलिएको मान्छे होइन' | यसको ठिक उल्टो कतिपय साहित्यकार भनाउँदाहरु आफु आउन लागेको बेलामा कुनै कार्यक्रम या भेटघाटको बन्दोबस्त गर्न अनुरोध पाएको छु | भनाईको मतलब के भने कमल दाईमा 'ठुलो' भन्ने भावना या घमण्डको भाव कहिल्यै पाइनँ | भिडभाडबाट अलि परै बस्न रुचाउने 'साई' प्रकारको हुनुहुन्थ्यो |
वहाँसँग संगत भएपछि एक पटक मसँग सल्लाह गर्नु भयो | त्यो थियो वहाँको पाँच पुस्तामा सबै लेखक भएको | यस्तो परिवार या पुस्ता कसको होला र? भन्दै यसलाई गिनिज वर्ल्ड बुकमा दर्ता गराउन पाए कस्तो होला भन्ने जिज्ञासा राख्नु भएको थियो | मैले सो सँस्थाको वेबसाइटमा गएर केहि सोधपुछ गरेर बुझ्दा निकै लामो प्रक्रिया रहेको बुझेपछि यो विषय त्यत्तिकै तुहिएको थियो |
यही दोश्रो पटकको भेटमा मसंग सोध्नु भयो 'बासुजी, मदन पुरस्कारलाई बचाउन के गर्नु पर्ला? मैले भनें, 'दाई, यसकोलागी गुठिको आम्दानीको जरुरत पर्छ | त्यसकारण, गुठिले आयमूलक श्रोत खोज्ने या जोहो गरेमात्र आत्मनिर्भर हुन सक्छ |' मेरो जवाफमा के पाउनु भयो कुन्नि वहाँ केहि बोल्नु भएन र फेरी यो प्रसङ्ग कहिल्यै निस्किएन |
कमल दाईको एउटा बानीसँग म कायल थिएँ | त्यो हो इमेलको जवाफमा शिघ्रता | अर्थात मेरो कुनैपनि इमेलको जवाफ अबिलम्ब पाउने गर्थें | वहाँ मलाई इमेल लेख्दा 'प्रिय वासुजी' भनेर सम्बोधन गर्नु हुन्थ्यो | म भने 'कमल दाई' भनेर सम्बोधन गर्थें | यस्तै शिघ्र जवाफ दिने बानी जगदीश दाई (घिमिरे) मापनि थियो |
यसपालिको समरमा वहाँ बेलायत जानु भएको थियो | शायद उपचारकै लागि हुनुपर्छ | अहिले अनुमान गर्दै छु | यस्ता व्यक्तिगत कुराहरु भने वहाँ शेयर नगर्ने प्रवृत्तिको हुनुहुन्थ्यो | भनौं आफ्ना समस्याहरु अरुलाई नसुनाउने प्रवृत्तिको हुनुहुन्थ्यो | जे होस्, त्यहाँबाट इमेलमा हिमालखबरमा प्रकाशित पुस्तक सम्पदा स्तम्भमा प्रकाशित २५ लेखहरु मैले पढे नपढेको सोध्दै ति लेखहरु लेख्नाको उदेश्य भन्नु भयो | मैले 'त्यसो भए ति लेखहरु त पुस्तकालयभित्रको पुस्तकालय हुनेछ | सङ्ग्रहको एक प्रति मेरो भागमा अहिले नै छुट्याई दिनु होला' भनें | त्यसो भन्दा वहाँले 'त्यसो भए त्यसको भूमिका तपाईंले लेख्नु पर्छ' भनेर शर्त तेर्स्याउनु भयो | भन्नुभयो 'यसको कभरकोलागि कलाकार नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठसँग कुरा गरेको छु | तपाईं चिन्नुहुन्छ? भन्नु भयो | नरेन्द्र दाइसँग मेरो दुइतीन पटक भेटघाट भइ सकेको थियो | त्यसैले 'चिन्छु' भनें |
तर भूमिकाको सन्दर्भमा भने कहाँ वरिष्ठ साहित्यकार व्यक्ति कमलमणि दीक्षित अनि वहाँको कृति, कहाँको म अदना | मैले विश्वास गर्न सकिनँ | भनें 'यस्तो महत्वपूर्ण कामको जिम्मा लिने नेपालमा थुप्रै विद्वानहरु छन् | म कसरि सकुँला र दाई?' वहाँले भन्नु भयो 'तपाई यो काम सक्नु हुन्छ र बरु लेख्न थाल्नु |' सङ्कोच मानीमानी मैले यो चुनौती स्विकारें र ति सबै २५ लेखहरु कमल दाईले इमेल गर्नु भयो | अनि एकएक लेख पढ्दै तिनका बारेमा लेख्न शुरु गरेको थिएँ | आधाआधि सम्म लेख्ने काम भइ सकेको थियो | यसै बिच वहाँ अस्पताल भर्ना हुनु भएछ र झन्डै एक महिनाको अन्तरालपछि डिसेम्बर १४ को बिहान वहाँको फोन आयो | फोनमा वहाँले भन्नु भयो 'म आजै अस्पतालबाट घर आएको | र आउने बित्तिकै पहिलो पटक तपाईंलाई फोन गरेको' भन्नु भयो | यी वचनले म कृतकृत्य भएँ | र अनि सोध्नु भयो 'भूमिका कहाँ पुग्यो?' मैले भनें 'आधाजति सकिई सक्यो | छिट्टै सकेर दाईलाई पठाउने छु | अनि केरमेट गर्ने काम गरौंला |' वहाँले 'मलाई देखाई रहने काम छैन | एकैपटक छापिने हो | तर जति लामो या छोटो, कमीकमजोरी सबै निर्धक्क लेख्नु होला |' यस भनाईले वहाँप्रतिको मेरो सम्मान अझ बढ्यो र लेख्ने उर्जा र उत्तरदायित्व बढेको अनुभव गरें | कमल दाईले भूमिका लेख्न गर्नु भएको विश्वासको कारण अझै पनि मैले बुझ्न त सकेको छैन तर गर्व चाहि लागेको छ |
तर दूर्भाग्य, त्यो फोन वार्ता हाम्रो अन्तिम वार्ता भईदियो | दुइ हप्तापछि कुरा गरौंला भनेर छुट्टिएका हामी अब कहिल्यै नभेटिने भयौं | अचानक वहाँ बित्नु भएको समाचारले म स्तब्ध र नि:शब्द बनेँ | मलाई कताकता मनभित्र किन हो एक प्रकारको ग्लानी अनुभव भई रहेकोछ | मैले कमल दाईप्रति गर्नु पर्ने केहि काम गरिनछु कि, वहाँका कतिपय संदेशहरु मैले नबुझेर सामान्य रुपले लिएछु कि? या यस्तै यस्तै अनेक प्रश्नहरु मनमा उब्जिई रहेका छन् | तर यसको उत्तर कहिल्यै भेटिने छैन |
कताकता, कतै भूमिका लेख्न मैले नै ढिलो त गरिनँ भन्ने प्रतिप्रश्न आफैं गर्छु | तर मैले कमल दाईलाई सोधेकोपनि हो | निर्धक्क हतार नगरी लेख्नु तर मनमा लागेको लेख्नु भन्नु भएको थियो | त्यसमाथि, बेलायत छंदा टुंगो लगाएर नेपाल जानु भएपछि पनि धेरै दिन अस्पतालमै रहनु भएको थियो | यी सब आफैलाई चित्त बुझाउने बहाना बनाएको हुँ | तर मैले यो काम यथाशिघ्र सकेको भए हुन्थ्यो कि भन्ने पश्चाताप भने अवश्य लाग्न थालेको छ | 'सरी कमल दाई, मैले गर्दा यो काम अधुरो भएकोमा माफ पाउँ |'
कमल दाईको सङ्गतमा गौरव नगर्ने को होला र? त्यसमाथि म त झन् अपवादको रुपमा एक अदना थिएँ | सङ्गत शुरु भएदेखि वहाँको मप्रतिको स्नेह, सद्भाव र व्यवहारले म धन्य हुन्थें र भएको छु | वहाँप्रतिको मेरो सम्मान र आदर मेरो जिवनपर्यन्त रहनेछ |